معماران سینما

روزنامه ایران – شماره ۵۶۵۷ – ۹۳/۳/۸ – صفحه ۸ (فرهنگ و هنر)
نویسنده: حسین فروغی*
هنر هفتم (سینما) هماره قرابت آشکاری با هنر معماری که آمیخته ای از ایده، طرح، خلاقیت و… است، دارد؛ هنری کاملاً مهندسی و تعریف شده با تاثیر پذیری از ذوق بهینه که شالوده کارکرد صحیح است. در واقع معماری ساختن بنا همراه با دانش هنر و طراحی و برآورنده یا در برگیرنده پیش نیازها و نیازهای اکثر هنرهای زیبا به شمار می آید.
می توان در یک دیاگرام فضای معماری تمام هنرها را تجسم کرد. همان گونه که در فضای معماری باید چیدمان هشیارانه، محتاطانه و گاهی جسورانه انجام شود «سینما» هفتمین هنر را نیز این گونه شامل می شود.
هنر ذاتی، هنر اکتسابی و هنر مشقی همراه با آموزش و راهنمایی های تخصصی در تمامی حوزه های هنری حرف اول را خواهد زد. تمامی هنرها در یک قالب و فضای تعریف شده و با هماهنگی فریم فریم نکاتی است که در جای جای اثر خودنمایی می کند. معماران سینما همان بنا کننده «سازه ای» هستند که فیلم یا سینما نام دارد.
هنر معماری در بافت تعریف شده خود پاسخگوی هنر و طراحی و ساخت سازه ها با توجه به نیازهای دربرگیرنده و زیباشناسانه است. به تعبیری این بدان معناست که معماری سینما دست پرورده مادر خود همان هنرهای زیبا، شناسانده می شوند.
پیوند ناگسستنی سینما و معماری تاثیر بسیار و متقابلی در این دو هنر بر جای گذاشته و به نوعی متمم و مکمل یکدیگر شده اند. سینما و معماری دانسته ها و خواسته های مشترک بسیاری دارند، درعین حال هر دو هنر نیاز به همکاری و تلاش گروهی برای پیشبرد اهداف و پروژه خود دارند. هر دو هنر نیاز به طراحی، متخصص، تکنسین و… دارند همان گونه که یک مهندس معمار تمام ایده ها و خلاقیتش قبل از اجرا در خیال خود پرورش می دهد، سینماگر هم قبل از اجرا تمام خواسته ها و ایده هایش را در مخیله اش مرور می کند.
یک مهندس معمار باید اشراف کامل به تخصص هایی که برای برآوردن پروژه سازه اش نیاز دارد داشته باشد، در سینما نیز فیلمساز، صاحب امضا و خالق اثر «فیلم» تمام مسئولیت های اجرا را عهده دار شده و باید با آگاهی و اشراف کامل بر دانسته هایش هدایت گروه کثیری از عوامل اجرایی را به عهده گیرد. به گونه ای دیگر اگر یک مدرس، آموزش و توانایی ها و دانسته ها و مدیریتش در حدی نباشد که بتواند توانایی آموزش و هدایت دانشجویان و هنرجویانش را عهده دار شود در کار خود ناموفق خواهد بود فیلمسازان نیز با چنین وضعی روبه رو هستند.
سینما هنری است که در آن یک قصه در قالب تصاویر پی در پی و به هم چسبیده به نام «فیلم» به تصویر کشیده شده و همواره با موسیقی، دیالوگ ها و افکت های مورد نیاز و… توسط عواملی همچون بازیگران، فیلمبرداران، تدوین گران و… ساخته می شود، این هنر جزو پرهزینه ترین و پرطرفدارترین هنرها محسوب می شود.
در معماری، یک معمار باید پیوند و ارتباط و تقسیم فضاها را با یکدیگر بشناسد. نقش نور، نورگیری و نورپردازی را بداند و فضاهای مورد استفاده با مسیرهای حرکتی را با دقت بررسی کند. او باید برش را رعایت کند. نقاط ورودی برای ایجاد مفهوم حرکت و ارتباط را بداند. معمار از نقطه شروع می کند. نقطه، خط، سطح، حجم، فضاهای باز و بسته، پر و خالی و بازشوها را محاسبه می کند. راه و راهرو، پیوند فضاها در معماری است و برای ورود از فضایی به فضای دیگر نیاز به بازشوها لازمه کار است. فیلمساز خلاق و کارآمد تمام اینها را می داند، او خط به خط داستانش را دنبال می کند. روایت خطی شاید از اینجا نشات گرفته باشد. فیلمساز نقطه را هم می شناسد نقطه برای او ارزش خاصی دارد. از بازیگرش در روی نقطه بازی می گیرد، مسیرهای حرکتی را رعایت می کند، استفاده از نور برایش اهمیت دارد. جابه جایی از فضایی به فضای دیگر را دانسته عمل می کند. سطح و حجم برایش مهم است. صحنه به صحنه، همان فضا به فضایی دیگر است از فضای پر به خالی (داخلی- خارجی) وبالعکس بازیگرش را هدایت می کند. برش های مناسب لازمه کار او است. بر ستون های فیلمش تکیه دارد شروع فیلم و پایان کار مناسب فیلم از دغدغه های اصلی اوست و در پایان معمار و فیلمساز هر دو می خواهند ساخته و پرداخته آنی نخستین و آخرین کار آن ها نباشد.
پس اگر معمار، ساختمان موردنظرش را در بستر مناسبی نسازد و دقت کافی در ساخت نداشته باشد، با بنایی ضعیف و سست مواجه خواهد شد که نه تاب ایستادن در مقابل حوادث را دارد و نه آنقدر زیبا و مستحکم است که کسی در آن بیتوته کند. پس با این حساب یک کارگردان یا فیلمساز همچون معمار باید فیلم خود را در بستر مناسب تولید کند و در عین حال که به زیبایی شناسی اثرش می کند، نسبت به تقویت اجزای آن هم دقت کافی به خرج دهد. این رویکرد سال هاست در میان بسیاری از کارگردانان ما فراموش شده و بهتر است مورد بازنگری قرار گیرد.
*نویسنده و منتقد سینما